Ulco Mes | Getuigenis

…dan wil ik u daarover het volgende verklaren.

Mijn eerste ontmoeting met Karin van Pinxteren en haar werk dateert van 2001. In dat jaar nam ze deel aan de tentoonstelling f®icties in Museum van Bommel van Dam Venlo. Ik herinner me haar wijze van optreden in de hal van het museum, waar ze, verkleed als hostess, het nietsvermoedende publiek begroette. Tijdens het vriendelijke, maar tegelijk plichtmatig welkom stempelde ze met rode inkt bij elke bezoeker de tekst ‘Share your warmth with me’ op de rechterhand. Ook bij mij.

De op mijn huid meegedragen woorden, kwam ik opnieuw tegen in de door haar tentoongestelde installatie Approach. Daar, in het halfduistere museum, straalden de rode letters op de kopse kanten van twee tegenover elkaar geplaatste lichtbakken. In ben niet vergeten dat de koele strengheid van de twee architecturale blokken mij afremde in de toenadering waar Approach om vroeg. En ik weet nog dat ik mij afvroeg of ik in mijn aarzeling indirect het vertrouwen schond van de gastvrouw, die mij bij binnenkomst nadrukkelijk om sympathie had gevraagd.

In Approach’, een van het voornoemde werk afgeleide lichtinstallatie die Karin van Pinxteren in 2003 vervaardigde, projecteerde de kunstenaar de woorden ‘Share your warmth with me’ plompverloren op de wand. Een vertrouwelijke boodschap in bloedrode letters. Het rood waarvan ze ooit zei, dat het de kleur is ‘die je altijd met je meedraagt’. Wat moest ik met dit op extreme wijze vormgegeven appèl?

Een jaar later, in Vertoningsruimte Argument in Tilburg, zag ik Creature. Tegen de achtergrond van de onverlichte tentoonstellingsruimte had Karin van Pinxteren een manshoge lichtbak geplaatst. Alleen van dichtbij was te zien dat de wit oplichtende voorzijde van dit ‘schepsel’ de boodschap ‘Give me your order’ bevatte. Opnieuw werd ik op een radicale manier aangesproken. Hoe moest ik me verhouden tot dit werk en die ander, van wie de stem in het werk doorklonk?

Ik heb het nooit eenvoudig gevonden om door te dringen tot het kunstenaarschap van Karin van Pinxteren. Toch bood die vraag naar de verhouding tussen het ik en de ander mij enig perspectief. Ik begon in te zien dat de kunstenaar in elke performance en in elke installatie aanstuurt op contact. En dat ze zich in haar onderzoek naar de aard van dat contact nadrukkelijk richt op de reactie van de toeschouwer als een individu met eigen verantwoordelijkheid.

Dat komt het duidelijkst naar voren in haar performances. Haar aanwezigheid stelt Karin van Pinxteren immers in staat de bezoeker persoonlijk te benaderen en de gevolgen daarvan van nabij gade te slaan. Laat ik dit illustreren aan de hand van Approach.

Toen ze in Venlo de tekst ‘Share your warmth with me’ op de rug van mijn hand stempelde, hield ze die net wat langer vast dan nodig was. Alsof ze door de duur van het contact de intimiteit van het moment wilde benadrukken. Op die innigheid had ik niet gerekend. Ik had een neutrale en protocollaire begroeting verwacht, te meer daar Karin van Pinxteren haar persoonlijkheid had ‘afgelegd’ ten gunste van de plichtmatige rol van gastvrouw. Ze moet de verwarring en onzekerheid die de relatief langdurige aanraking bij mij teweegbracht hebben gevoeld. Ze moet hebben gemerkt dat ik mijn hand – was het uit angst? – wilde terugtrekken. Nu begrijp ik dat het haar niet zozeer te doen was om de aard van mijn reactie als wel de individualiteit ervan. Daarvan wilde ze getuige zijn.

Ik weet niet of Karin van Pinxteren betreurt dat ze niet getuige kan zijn van de reacties op haar installaties. Ik constateer slechts dat ze niet alleen fysiek afwezig is, maar ook dat ze haar uiterste best doet om deze werken te ontdoen van elke vorm van persoonlijk handschrift en ze volledig te anonimiseren. In het algemeen resulteert haar aanpak in strenge, architectonische beelden. Verder stel ik vast dat het onpersoonlijke karakter van haar installaties wordt doorgezet in de daarin aanwezige teksten. Ze geeft niet prijs welke stem schuilgaat achter opdrachten als ‘Share your warmth with me’, ‘Give me your order’ en ‘Stay with me’.

Opmerkelijk is dat juist het steriele en cleane karakter van de installaties de toeschouwer met zijn eigen persoonlijkheid confronteert. Wanneer een werk geen mogelijkheden biedt om contact te maken met de stem van de ander die daarin besloten ligt, werkt dat beeld als een spiegel. In de stilte rest de toeschouwer immers niets anders dan zijn eigen aanwezigheid te bevragen.

Ik kan dit toelichten aan de hand van mijn ervaringen met Creature. Ik werd onmiddellijk geraakt door de in de installatie opgenomen tekst: ‘Give me your order’. Ook al was het een ongrijpbare ander die hier sprak, er was wel sprake van een opdracht. Maar aan wie? Al spoedig zag ik in dat er een beroep werd gedaan op ieder individu afzonderlijk. De verantwoordelijkheid om al dan niet op het appèl in te gaan kan immers nooit gedeeld worden. De vraag was dus wat ik zou doen.

Natuurlijk kon ik de opdracht negeren. Voorbijgaan aan het appèl betekende echter een negatie van de onbekende ander. Dat was voor mij onacceptabel. De veronachtzaming van die ander zou wel eens kunnen worden uitgelegd als intolerantie van mijn kant. Een onverdraagzaamheid die ik niet kon rechtvaardigen, simpelweg omdat ik de ander niet kende.

Wat indien ik de opdracht zou aannemen? Dan liet ik me bevelen om te bevelen. Zou zo’n bevel met recht een bevel genoemd kunnen worden? Wie onderwierp zich hier nu aan wie? De ander aan mij, of ik aan de ander? Wat betekent het eigenlijk om zo maar een bevel te geven? Vond ik bevelen aantrekkelijk of weerzinwekkend? Wilde ik die vraag wel beantwoorden? Ik werd bang en besefte dat de hele situatie mij in verwarring had gebracht. Ik wilde weg.

In de loop der tijd ben ik gaan beseffen, dat Karin van Pinxteren met haar werk vragen stelt die ieder van ons afzonderlijk dient te beantwoorden. In haar performances en installaties is het de directe of indirecte aanwezigheid van de ander die de toeschouwer uitdaagt zijn aanwezigheid en gedrag als individu te overdenken. Immers, wanneer hij door een ander wordt aangesproken, heeft ieder van ons een onoverdraagbare verantwoordelijkheid. U kunt Karin van Pinxteren oproepen hiervan te getuigen.

Overigens heb ik dit alles alleen willen verklaren, opdat u zelf…

Ulco Mes

2004, geschreven voor de publicatie Your Witness